Nesnesel Programlama ile Fonksiyonel Programlama: Farklar ve Hangisi Ne Zaman Kullanılmalı?

Photo by Jens Lelie on Unsplash

Programlama dünyasında karşımıza çıkan iki temel paradigma olan Nesnesel Programlama (OOP) ve Fonksiyonel Programlama (FP), yaklaşımları ve kullanım alanları ile birbirinden farklıdır. Bu yazıda, her iki paradigmanın temel farklarını 6 başlık altında özetliyor ve daha iyi anlamanız için kolayca hatırlayabileceğiniz çağrışımlarla destekliyoruz.

Eğer OOP ve FP arasında bir kararsızlık yaşıyorsanız veya hangi projede hangisini tercih etmeniz gerektiğini merak ediyorsanız, bu yazı size rehber olacak. Hadi detaylara dalalım!

1. Amaç ve Temel Yaklaşım

OOP (Nesnesel Programlama)

Nesneler dünyası! Hayatınızda kullandığınız arabalar, telefonlar gibi her şey birer nesne olarak düşünülür. Bu nesnelerin hem verisi (tekerlek sayısı gibi) hem de davranışları (hızlanma gibi) vardır.

• Nesne ve sınıflar üzerine kurulu bir yapıdır.
• Bir problemi modellemek için veriyi (state) ve bu veriye uygulanan işlemleri (metotlar) bir araya getirir.
• Örneğin: Bir araba sınıfı, tekerlek sayısı gibi verileri (state) ve hızlanma gibi davranışları (metotlar) içerir.

FP (Fonksiyonel Programlama)

Fonksiyonlar evreni! Her şey bir fonksiyonla ifade edilir. Matematikte “bir girdiyi alır, bir çıktı döner” prensibi ile düşünün. Aynı girdi, her zaman aynı sonucu üretir.

• Matematiksel fonksiyonlar üzerine odaklanır.
• Değişmezlik (immutability) ve yan etkisiz (side-effect-free) fonksiyonlar kullanılarak problemlere çözüm sunar.
• Örneğin: Bir arabaya hız ekleme işlemi, mevcut hız değerini alır ve yeni hız değerini döner; bu sırada mevcut hız değiştirilmez.

“OOP” şirket çalışanları gibi; veri ve davranış bir arada. “FP” ise bir matematik formülü gibi; yalnızca girdiler ve çıktılar.

2. Veri ve Durum Yönetimi

OOP

Nesneler üzerinden düzeltilebilir (mutable) durumları takip eder. Mesela, bir “araba” nesnesinin mevcut hızı değiştirilebilir.

• Değişken durum (mutable state) kullanır. Sınıf içindeki nesnelerin durumu değiştirilebilir.
• Veriler genellikle nesnelerin içindedir ve bu verilere nesne dışından erişim kısıtlanabilir (encapsulation).

FP

Veriler değişmez (immutable). Yeni bir durum yaratılması gerektiğinde, eski veri korunur ve yeni bir kopya oluşturulur.

• Değişmezlik (immutability) üzerine kuruludur. Bir veri yapısı değiştirildiğinde, yeni bir kopya oluşturulur.
• Fonksiyonlar, verilen girdilere bağlı olarak her zaman aynı çıktıyı döner (deterministic).

OOP, çizgi filmdeki bir karakterin tüm halleriyle değiştirilebilmesini ifade eder. FP ise karakterin her sahnede yeni bir kopyasını çeker.

3. Kod Yapısı

OOP

Kodlarınızı sınıflar ve nesneler etrafında organize edersiniz. Kalıtım (inheritance) ve çok biçimlilik (polymorphism) gibi kavramlar yardımcı olur.

• Sınıflar ve nesneler oluşturularak kod organize edilir.
• Inheritance (kalıtım) ve polymorphism (çok biçimlilik) gibi kavramlar kullanılarak, nesneler arasında ilişkiler kurulur.

class Car {
    constructor(speed) {
        this.speed = speed;
    }
    accelerate(amount) {
        this.speed += amount;
    }
}

const car = new Car(50);
car.accelerate(10);
console.log(car.speed); // 60

FP

Saf fonksiyonlar (pure functions) ile modüler halinde kod yazılır. Fonksiyonları birleştirerek karmaşık iş akışları yaratırsınız.

• Kod, saf fonksiyonlar (pure functions) ile yapılandırılır.
• Fonksiyonlar, birden fazla bağımsız işleve ayrılarak kompozisyon (composition) ile birleştirilir.

const accelerate = (speed, amount) => speed + amount;

const currentSpeed = 50;
const newSpeed = accelerate(currentSpeed, 10);
console.log(newSpeed); // 60

OOP, bir evi planlayan mühendis gibidir. Her şey belli bir yapıya bağlıdır. FP ise bir Lego seti gibidir; parçaları birleştirerek istediğiniz yapıyı kurabilirsiniz.

4. Yan Etkiler

OOP

Nesne durumlarını değiştirdiğiniz için yan etkiler olabilir. Bu bazen hatalara yol açabilir.

Yan etkiler (örneğin, global bir değişkenin değiştirilmesi) olabilir. Bu durum kodun öngörülebilirliğini zorlaştırabilir.

FP

Yan etkilerden kaçınılır. Fonksiyonların çıktıları, girdilere bağlı olarak sabittir ve çevresel durumdan etkilenmez.

Yan etkiler minimumda tutulur ya da hiç olmaz. Bir fonksiyon, girdi parametrelerine bağlı olarak her zaman aynı çıktıyı döner ve çevresel durumdan etkilenmez.

OOP bir mutfakta yemek yaparken bulaşıklara sebep olmak gibidir. FP ise yemek siparişi vermek; sonuç aynı ama mutfak temiz kalır.

5. Kullanım Alanları

OOP

Grafiksel arayüz uygulamaları, oyunlar ve durum tabanlı sistemler için çok uygundur.

Karmaşık ve durum tabanlı (stateful) uygulamalar için uygundur. Örneğin, oyun geliştirme, GUI uygulamaları, e-ticaret platformları gibi.

FP

Veri yoğun uygulamalar, bilimsel hesaplamalar ve paralel programlama için ideal bir yaklaşımdır.

Hesaplama ağırlıklı ve paralel işlem gerektiren uygulamalar için uygundur. Örneğin, veri analitiği, bilimsel hesaplamalar, yapay zeka gibi.

OOP, bir oyuncunun kontrol ettiği bir karakter gibi. FP ise aynı anda çalışan birden fazla işlem hattı gibidir.

6. Dilin Yapısı ve Popülerliği

OOP:

Java, C#, Python gibi popüler diller genellikle OOP yaklaşımını destekler.

FP:

Haskell, Scala, Erlang gibi diller FP odaklıdır. Ancak JavaScript gibi modern diller, her iki paradigmayı da destekler.

Özet Olarak

OOP ve FP arasındaki bu farklar, aslında neyi ne zaman kullanmanız gerektiğiyle ilgilidir. İhtiyacınızın özelliklerini ve sisteminizin gereksinimlerini belirleyerek, bu iki paradigmanın en uygun yanlarını tercih edebilirsiniz. Her iki yaklaşım da yazılım dünyasına kendi katkısını sunar; önemli olan, doğru yer ve zamanda uygun aracı kullanmaktır.

+-------------------+----------------------------+-------------------------------+
|      Özellik      | Nesnesel Programlama (OOP) | Fonksiyonel Programlama (FP)  |
+-------------------+----------------------------+-------------------------------+
| Odak              | Nesneler (veri + davranış) | Fonksiyonlar (davranış)       |
| Veri Yapısı       | Mutable (değişken)         | Immutable (değişmez)          |
| Yan Etkiler       | Olabilir                   | Minimum ya da hiç yok         |
| Kod Organizasyonu | Sınıflar ve nesnelerle     | Fonksiyonlar ve kompozisyonla |
| Öne Çıkan Diller  | Java, Python, C#           | Haskell, Scala, Erlang        |
+-------------------+----------------------------+-------------------------------+